آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات بانکی و مالی

دنیای بانکداری و اقتصاد، سرشار از واژگان و اصطلاحات بانکی خاصی است که شاید در نگاه اول پیچیده به نظر برسند. با این حال، آشنایی با این مفاهیم بانکی برای هر فردی که با امور مالی سر و کار دارد – چه برای افتتاح حساب بانکی، چه دریافت وام، یا حتی انجام یک تراکنش ساده – کاملاً ضروری است. درک این واژگان بانکی به شما کمک می‌کند تا تصمیمات مالی آگاهانه‌تری بگیرید، از حقوق خود مطلع باشید و از خدمات بانکی به بهترین شکل بهره‌مند شوید.

در عصر حاضر، دسترسی به اینترنت هیچ بهانه‌ای برای ناآگاهی از این اصطلاحات بانکی باقی نگذاشته است. هر کاربری، متناسب با نیازهای خود در بانکداری روزمره، باید سطح دانش خود را در این زمینه افزایش دهد. از این رو، در این مقاله جامع، به بررسی پرکاربردترین و حیاتی‌ترین اصطلاحات بانکی و پرداختی می‌پردازیم تا شما بتوانید با زبانی ساده، پیچیدگی‌های این دنیای مالی را درک کنید.

1. نهادها و مؤسسات اصلی بانکی

پیش از هر چیز، شناخت نهادهای کلیدی در سیستم بانکی ایران و نقش آن‌ها در نقل و انتقال مالی ضروری است. این اصطلاحات بانکی می‌توانند در درک فرآیندهای بانکی به شما کمک کنند.

• بانک (Bank): یک نهاد رسمی و قانونی است که با دریافت مجوز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، اقدام به ارائه خدمات متنوع مالی مانند سپرده‌پذیری، اعطای وام، نقل و انتقال وجه و صدور ابزارهای پرداختی به افراد و شرکت‌ها می‌نماید.
• بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (Central Bank of Islamic Republic of Iran): نهاد مرجع و ناظر بر تمامی بانک‌ها و موسسات مالی در کشور است. وظیفه اصلی آن تنظیم سیاست‌های پولی و اعتباری، نظارت بر عملکرد بانک‌ها، حفظ ارزش پول ملی، و صدور مجوز برای فعالیت‌های بانکی و شرکت‌های خدمات پرداخت (PSP) است.
• بانک صادرکننده (Issuing Bank): بانکی است که کارت بانکی (اعم از نقدی یا اعتباری)، چک بین بانکی، یا هر سند مالی دیگری را صادر می‌کند. به عبارت دیگر، بانکی که حساب شما در آن قرار دارد و کارت شما را برای آن حساب صادر کرده است.
• بانک پذیرنده (Acquiring Bank): بانکی است که تراکنش‌های مالی یک پذیرنده (فروشگاه، کسب‌وکار) را پردازش و تسویه می‌کند. وقتی شما با کارت خود از یک دستگاه کارتخوان (POS) خرید می‌کنید، بانک صاحب آن دستگاه (یا ارائه‌دهنده خدمات آن) بانک پذیرنده آن تراکنش است.
• پذیرنده (Merchant/Acquirer): شخص حقیقی یا حقوقی (مانند یک فروشگاه، شرکت یا مرکز خدماتی) که برای دریافت ابزارهای پذیرش پرداخت (مثل دستگاه کارتخوان یا درگاه پرداخت اینترنتی) به بانک پذیرنده مراجعه می‌کند تا امکان دریافت وجه از مشتریان خود را فراهم آورد.
• دارنده کارت (Cardholder): هر شخص حقیقی یا حقوقی که کارت بانکی به نام او صادر شده و حق استفاده از آن را دارد.
  

2. ابزارهای پذیرش و پرداخت الکترونیک

این دسته از اصطلاحات بانکی به ابزارهایی اشاره دارد که به عنوان واسطه‌ای بین مشتری و بانک عمل می‌کنند و امکان انجام خدمات بانکی مانند پرداخت وجه، دریافت وجه و نقل و انتقال پول را فراهم می‌آورند. آشنایی با این ابزارهای پرداختی برای استفاده روزمره حیاتی است.

• پایانه فروش / کارتخوان (Point of Sale – POS): یک دستگاه الکترونیکی است که در فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی قرار دارد. مشتریان با کشیدن کارت بانکی خود در این دستگاه، می‌توانند مبلغ خرید را به حساب پذیرنده انتقال دهند. خدمات دیگری مانند دریافت موجودی و خرید شارژ نیز از طریق این دستگاه‌ها قابل انجام است.
• درگاه پرداخت اینترنتی (Internet Payment Gateway): یک بستر آنلاین است که امکان پرداخت وجه اینترنتی را از طریق وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها فراهم می‌کند. این درگاه‌ها معمولاً توسط بانک‌ها یا شرکت‌های PSP ارائه می‌شوند و مشتریان می‌توانند با وارد کردن اطلاعات کارت بانکی خود، تراکنش‌های مالی را به صورت آنلاین انجام دهند.
• دروازه پرداخت از طریق تلفن همراه (Mobile Payment Gateway): سرویس‌ها و اپلیکیشن‌های موبایل بانک که به کاربران امکان می‌دهند از طریق تلفن همراه خود، خدماتی نظیر انتقال وجه، دریافت مانده حساب، مشاهده گردش حساب و پرداخت قبوض را انجام دهند.
• دستگاه خودپرداز (Automated Teller Machine – ATM): دستگاهی برای خدمات بانکی 24 ساعته که به کاربران اجازه می‌دهد بدون نیاز به مراجعه حضوری به بانک، عملیاتی مانند برداشت وجه، واریز وجه (در برخی دستگاه‌ها)، انتقال پول، خرید شارژ، پرداخت قبوض، دریافت موجودی و گردش حساب و تغییر رمز کارت را انجام دهند.

3. انواع کارت‌های پرداخت بانکی

کارت‌های بانکی که توسط بانک‌ها صادر می‌شوند، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک کاربرد خاص خود را دارند. شناخت این اصطلاحات بانکی به شما کمک می‌کند تا بهترین کارت را برای نیازهایتان انتخاب کنید.

• کارت اعتباری (Credit Card): کارتی است که به دارنده آن امکان می‌دهد تا سقف اعتباری مشخصی که توسط بانک تعیین شده، از موجودی بانک (و نه موجودی حساب خودش) خرید کند یا پول نقد برداشت نماید. دارنده کارت متعهد است مبلغ بدهی را در پایان دوره (معمولاً ماهانه) بازپرداخت کند. این کارت معمولاً به افرادی با سابقه مالی قوی و گردش حساب بالا اعطا می‌شود.
• کارت نقدی (Debit Card): رایج‌ترین نوع کارت بانکی است که به یک حساب بانکی متصل است. با استفاده از این کارت، شما می‌توانید از موجودی حساب خود برای خرید کالا و خدمات در دستگاه‌های کارتخوان و درگاه‌های پرداخت اینترنتی، برداشت وجه از خودپرداز و انجام سایر تراکنش‌های بانکی استفاده کنید.
• کارت‌های پیش‌پرداخت (Prepaid Cards): کارت‌هایی که از قبل به میزان مشخصی شارژ شده‌اند و تنها می‌توان تا سقف موجودی شارژ شده از آن‌ها استفاده کرد. دو نوع رایج آن عبارتند از:
  • کارت خرید (Shopping Card): معمولاً توسط سازمان‌ها یا شرکت‌ها برای کارمندان خود (جایگزین بن‌های کاغذی قدیمی) صادر می‌شود و حاوی مبلغ مشخصی برای خرید کالا از فروشگاه‌های خاص است.
  • کارت هدیه (Gift Card): کارتی بی‌نام (یا با امکان درج نام) با مبلغی مشخص که برای هدیه دادن استفاده می‌شود و تا سقف موجودی قابل استفاده است.

4. اصطلاحات امنیتی و اطلاعات کارت

حفاظت از اطلاعات کارت بانکی و آشنایی با اصطلاحات امنیتی آن برای جلوگیری از سوءاستفاده بسیار مهم است.

• رمز اول کارت (First Password): یک عدد 4 رقمی است که برای انجام تراکنش‌ها در دستگاه‌های کارتخوان و خودپردازها استفاده می‌شود. این رمز در ابتدا توسط بانک صادر می‌شود و سپس دارنده کارت می‌تواند آن را تغییر دهد. برای امنیت بیشتر، توصیه می‌شود این رمز به صورت دوره‌ای تغییر یابد.
• رمز دوم کارت (Second Password / Internet Password): رمزی است که برای انجام پرداخت‌های اینترنتی و تراکنش‌های غیرحضوری (مانند خرید آنلاین، انتقال وجه از طریق اینترنت بانک یا موبایل بانک) استفاده می‌شود. این رمز را می‌توان از طریق خودپرداز یا اینترنت بانک دریافت کرد.
• رمز پویا (Dynamic Password / One-Time Password – OTP): یک اصطلاح بانکی جدیدتر و ابزاری برای افزایش امنیت تراکنش‌های آنلاین است. این رمز یکبار مصرف است و فقط برای یک تراکنش و در یک بازه زمانی محدود (مثلاً 60 ثانیه) معتبر است. رمز پویا تقریباً جایگزین رمز دوم ثابت شده و برای تمامی تراکنش‌های آنلاین (با هر مبلغی) به کار گرفته می‌شود.
• کد CVV2 (Card Verification Value 2): یک کد 3 یا 4 رقمی امنیتی که معمولاً پشت کارت بانکی (کنار نوار امضا) درج می‌شود. این کد برای تراکنش‌های اینترنتی و از راه دور (مانامند خرید تلفنی) و به منظور افزایش امنیت کارت و جلوگیری از کپی‌برداری غیرمجاز استفاده می‌شود.
• تاریخ انقضای کارت (Card Expiration Date): تاریخی که روی کارت بانکی درج شده و نشان‌دهنده پایان اعتبار کارت است. پس از این تاریخ، کارت منقضی شده و برای انجام هرگونه عملیات بانکی مسدود می‌شود. دارنده کارت باید قبل از سررسید این تاریخ، برای تمدید یا دریافت کارت جدید اقدام کند.
  

5. اصطلاحات مربوط به تراکنش و تسویه

آشنایی با اصطلاحات بانکی مربوط به نحوه انجام و تسویه تراکنش‌ها برای هر کاربر و پذیرنده‌ای مهم است.

• تراکنش (Transaction): به هر گونه عملیات مالی که در سیستم بانکی صورت می‌پذیرد، اطلاق می‌شود؛ مانند واریز پول، برداشت وجه، انتقال وجه، پرداخت قبوض، یا خرید کالا.
• حساب تسویه پذیرنده (Merchant Settlement Account): حسابی که پذیرنده (فروشگاه، کسب‌وکار) در بانک پذیرنده خود افتتاح کرده و تمامی وجوه حاصل از تراکنش‌های کارتخوان یا درگاه پرداخت اینترنتی وی، پس از کسر کارمزد، به این حساب واریز می‌شود.
• خرید اعتباری (Credit Purchase): انجام خرید با استفاده از کارت اعتباری، به این معنی که مبلغ خرید از اعتبار بانک تامین می‌شود و مشتری متعهد به بازپرداخت آن در آینده است.
• خرید غیر اعتباری (Debit Purchase): پرداخت نقدی هزینه خرید با استفاده از کارت‌های نقدی (متصل به حساب بانکی) یا کارت‌های پیش‌پرداخت، که مبلغ مستقیماً از موجودی حساب کسر می‌شود.

6. سامانه‌ها و شبکه‌های پرداخت ملی

این اصطلاحات بانکی به سیستم‌ها و زیرساخت‌هایی اشاره دارند که انتقال و تسویه وجوه را در سطح کشور تسهیل می‌کنند.

• ساتنا (SATNA – Real-Time Gross Settlement System): سامانه تسویه ناخالص آنی؛ یک سیستم برای انتقال وجوه با مبالغ بالا (معمولاً بالای 50 میلیون تومان) و به صورت آنی (در لحظه) بین بانک‌ها و مشتریان.
• پایا (PAYA – Automated Clearing House System): سامانه پایاپای الکترونیک؛ سیستمی برای انجام تعداد زیادی تراکنش با مبالغ کمتر و به صورت گروهی در بازه‌های زمانی مشخص (سیکل‌های پایا) در طول روز. برای پرداخت حقوق، قبوض و انتقال وجه بین بانکی با مبالغ متوسط کاربرد دارد.
• شاپرک (SHAPARAK – Payment Card Electronic Network): شبکه پرداخت الکترونیک کارت؛ سامانه‌ای که وظیفه اتصال همه درگاه‌های پرداخت بانک‌ها را به سامانه‌های پرداخت ملی بر عهده دارد. شاپرک بر عملکرد فنی این سامانه‌ها نظارت می‌کند و تسویه حساب‌ها بین بانک صادرکننده و بانک پذیرنده را مدیریت می‌نماید.
• شبا (SHEBA – Iranian Bank Account Number): یکی از پرکاربردترین اصطلاحات بانکی امروز است. این شماره 24 کاراکتری برای یکپارچه کردن شماره حساب‌های بانکی مشتریان و تسهیل تراکنش‌های داخلی و بین‌المللی طراحی شده است. کد شبا فارغ از سیستم داخلی هر بانک است، اما در تولید آن از شماره حساب داخلی بانک استفاده می‌شود.
• شتاب (Shetab – Interbank Information Transfer Network): شبکه تبادل اطلاعات بانکی؛ سامانه‌ای که امکان تبادل اطلاعات میان تراکنش‌های بانکی را در سطح کشور فراهم می‌کند. عضویت یک بانک در شبکه شتاب به مشتریان آن بانک اجازه می‌دهد که از خودپردازها و کارتخوان‌های سایر بانک‌ها نیز استفاده کنند.
• شرکت ارائه دهنده خدمات پرداخت (Payment Service Provider – PSP): به شرکت‌هایی گفته می‌شود که با دریافت مجوز PSP از بانک مرکزی و عضویت در شبکه شاپرک، خدمات مربوط به پرداخت الکترونیک (مانند ارائه دستگاه کارتخوان و درگاه پرداخت اینترنتی) را به پذیرندگان و مشتریان ارائه می‌دهند.

7. انواع اسناد و قراردادهای مالی

در دنیای بانکداری و تجارت، اسناد و قراردادهای مختلفی برای تعهد پرداخت و اعطای اعتبار وجود دارد.

• چک (Cheque): یک سند تجاری است که به موجب آن، صادرکننده به بانک دستور می‌دهد تا مبلغ مشخصی را در تاریخ معین (یا عندالمطالبه) در وجه شخص دیگر یا حامل پرداخت کند.
  • چک عادی: رایج‌ترین نوع چک، که توسط صاحب دسته‌چک صادر می‌شود.
  • چک تضمین شده (Certified Cheque): چکی که توسط بانک صادرکننده تضمین پرداخت شده است، حتی اگر موجودی حساب صادرکننده کافی نباشد. این چک اعتبار بسیار بالایی دارد.
  • چک بین بانکی / رمزدار (Banker’s Cheque): چکی که بانک‌ها برای انتقال پول بین خودشان از آن استفاده می‌کنند. این چک به درخواست مشتری صادر می‌شود و وجه آن پس از صدور، از حساب مشتری کسر می‌شود.
  • چک مسافرتی (Traveller’s Cheque): چکی که توسط بانک برای انتقال پول در زمان مسافرت صادر می‌شود و تنها شعب همان بانک یا عاملین آن می‌توانند آن را نقد کنند (امروزه کمتر رایج است).
  • چک سفید امضاء: چکی که فقط توسط صادرکننده امضا شده اما مبلغ و تاریخ آن قید نشده است. صدور آن ریسک بالایی دارد.
  • چک روز: چکی که تاریخ وصول آن همان روز صدور یا اولین روز کاری پس از صدور است.
  • چک مدت‌دار: چکی که تاریخ سررسید آن مدتی بعد از تاریخ صدور است.
• سفته (Promissory Note): یک سند تجاری و تعهد پرداخت است که صادرکننده آن (متعهد) به موجب آن به طور کتبی و بدون قید و شرط، تعهد می‌کند مبلغ مشخصی را در زمان معین یا عندالمطالبه به شخص معین یا حامل پرداخت نماید.
• برات (Bill of Exchange): یک سند تجاری است که طی آن، صادرکننده (برات‌کش) به شخص دیگری (برات‌گیر) دستور می‌دهد که مبلغ مندرج در سند را در زمان مشخص به شخص ثالث (دارنده برات) پرداخت نماید. در معاملات طلبکار و بدهکار برای تضمین بازگشت پول استفاده می‌شود.
• اعتبار اسنادی (Letter of Credit – L/C): یک تعهد بانکی است که توسط بانک خریدار (بانک گشایش‌کننده) به نفع فروشنده کالا یا خدمات صادر می‌شود. بانک متعهد می‌شود در صورت ارائه اسناد حمل و نقل و مدارک دیگر مطابق با شرایط قرارداد، مبلغ مشخصی را به فروشنده پرداخت کند. این ابزار در تجارت بین‌الملل برای کاهش ریسک عدم پرداخت کاربرد فراوان دارد.
  • دیسکانت ال سی (LC Discounting): به معنی تنزیل (فروش) وجه یک اعتبار اسنادی گشایش شده، قبل از سررسید آن، به بانک یا موسسات مالی دیگر در ازای دریافت مبلغی کمتر از ارزش اسمی آن.
    

8. انواع تسهیلات و مفاهیم مالی اسلامی

این اصطلاحات بانکی به روش‌های مختلفی اشاره دارند که بانک‌ها بر اساس قوانین بانکداری اسلامی برای اعطای وام و تامین مالی استفاده می‌کنند.

• قرض الحسنه (Qard-al-Hasan): قرضی است که بدون هیچ‌گونه بهره یا سود اضافی به وام‌گیرنده پرداخت می‌شود و اساس آن بر پایه نیکوکاری و کمک به رفع نیازهای ضروری افراد است. تنها ممکن است کارمزد بسیار ناچیزی از آن کسر شود.
• فروش اقساطی (Installment Sale): در این نوع معامله، بانک کالایی را (که مشتری نیاز دارد) به صورت نقد خریداری کرده و سپس آن را با احتساب سودی مشخص، به صورت اقساط به مشتری می‌فروشد. (مثال: وام خرید کالا، وام خودرو).
• سلف (Pre-Purchase/Salam): معامله سلف عبارت است از پیش‌خرید نقدی محصولات واحدهای تولیدی (معمولاً در بخش کشاورزی یا صنعت) توسط بانک به قیمت معین، به منظور تامین نقدینگی تولیدکننده. تحویل کالا در آینده صورت می‌گیرد.
• خرید دین (Debt Purchase): در این نوع قرارداد، بانک بدهی یا مطالبات سررسید شده یک شرکت یا شخص را (معمولاً با مبلغی کمتر از ارزش اسمی آن) از طلبکار خریداری می‌کند تا نقدینگی وی را تامین کند. سپس بانک خود، بدهی را از شخص بدهکار وصول می‌کند.
• جعاله (Jo’ala): در لغت به معنی دستمزد یا اجرت است. در بانکداری اسلامی، جعاله قراردادی است که در آن، یک طرف (بانک) در ازای انجام کاری مشخص (مثلاً تعمیرات مسکن، تکمیل پروژه) توسط طرف دیگر (مشتری)، مبلغ معینی را پرداخت می‌کند.
• مضاربه (Mudaraba): قراردادی است که بین صاحب سرمایه (بانک) و عامل (مشتری) بسته می‌شود. در این قرارداد، بانک سرمایه نقدی را تامین می‌کند و مشتری با آن تجارت یا فعالیت اقتصادی انجام می‌دهد. سود حاصل از فعالیت بر اساس نسبت از پیش تعیین‌شده‌ای بین طرفین تقسیم می‌شود، اما زیان (در صورت عدم تقصیر عامل) تنها بر عهده صاحب سرمایه است.
• مشارکت مدنی (Civil Partnership): قراردادی است که طی آن، بانک و مشتری هر دو بخشی از سرمایه نقدی یا غیرنقدی خود را به منظور انجام یک پروژه یا فعالیت اقتصادی (مانند ساخت و ساز، تولید) به صورت مشترک تامین می‌کنند. سود و زیان حاصل از پروژه بر اساس سهم‌الشرکه هر یک تقسیم می‌شود.
• مشارکت حقوقی (Equity Participation): عبارت است از تامین قسمتی از سرمایه شرکت‌های جدید و یا خرید بخشی از سهام شرکت‌های موجود توسط بانک، به منظور مشارکت در سودآوری و توسعه آن شرکت‌ها.

9. اصطلاحات کلان و اقتصادی بانکی

این اصطلاحات بانکی به مفاهیم گسترده‌تر در حوزه اقتصاد و سیاست‌های مالی اشاره دارند.

• سود بانکی (Bank Profit/Interest): سودی که بانک‌ها از محل تفاوت نرخ سود پرداختی به سپرده‌ها و نرخ سود دریافتی از وام‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود کسب می‌کنند.
• پول الکترونیک (Electronic Money): ارزش پولی که به صورت الکترونیکی ذخیره شده و به عنوان وسیله پرداخت قابل قبول است. این مفهوم در کیف پول‌های الکترونیکی، کارت‌های پیش‌پرداخت و حتی ارزهای دیجیتال (در برخی تعاریف) نمود پیدا می‌کند و در سیستم‌های پرداخت جهانی بسیار رایج شده است.
• پول تحریری (Bank Money/Deposit Money): به پول بانکی یا پول سپرده‌ای گفته می‌شود. این نوع پول، شامل سپرده‌های دیداری (حساب جاری) مشتریان در بانک‌ها و انواع چک‌ها است که به صورت سند و اعتبار وجود دارند و برای نقل و انتقال وجه استفاده می‌شوند.
• شبه پول (Quasi Money): به سپرده‌های غیردیداری و مدت‌دار مردم در بانک‌ها گفته می‌شود که قابلیت نقدشوندگی کمتری نسبت به پول نقدی دارند. مانند سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت.
• سرعت گردش پول (Velocity of Money): به تعداد دفعاتی که هر واحد پول در یک بازه زمانی معین، در اقتصاد دست به دست می‌شود و در خرید و فروش کالا و خدمات مشارکت می‌کند.
• سیاست‌های مالی دولت (Government Fiscal Policies): مجموع قوانین و اقداماتی که دولت برای مدیریت درآمدها (مانند مالیات) و هزینه‌های عمومی خود، به منظور دستیابی به اهداف اقتصادی مشخص (مانند رشد اقتصادی، کنترل تورم) اتخاذ می‌کند.
• بانک‌های تخصصی (Specialized Banks): بانک‌هایی که هدف اصلی آن‌ها تامین مالی و توسعه یک بخش خاص اقتصادی (مانند کشاورزی، صنعت، مسکن) است و سپرده‌های مردم را برای سرمایه‌گذاری در همان بخش‌ها به کار می‌گیرند. (مثال: بانک مسکن، بانک کشاورزی، بانک صنعت و معدن).
• بانک‌های تجاری (Commercial Banks): بانک‌هایی که مجوز فعالیت از بانک مرکزی را دارند و به صورت عمومی به ارائه طیف وسیعی از خدمات بانکی (سپرده‌پذیری، اعطای وام، صدور کارت) به افراد و کسب‌وکارها می‌پردازند و از سپرده‌های مردم برای سرمایه‌گذاری و پرداخت وام استفاده می‌کنند.
• سرمایه‌گذاری مستقیم (Direct Investment): ورود یک شخص حقیقی یا حقوقی به سرمایه‌گذاری در یک بخش خاص، بدون واسطه و به صورت مستقیم (مانند خرید سهام شرکت، راه‌اندازی کسب‌وکار جدید).
• سپرده‌های قانونی (Reserve Requirement): مقداری از سپرده‌های بانکی مشتریان که بانک‌ها طبق قانون و دستور بانک مرکزی، ملزم به نگهداری آن نزد بانک مرکزی هستند. این یک ابزار سیاست پولی است.
• سپرده‌های دیداری (Demand Deposits): سپرده‌هایی که بانک متعهد می‌شود به محض درخواست صاحب سپرده، وجه آن را پرداخت نماید. حساب‌های جاری نمونه بارز سپرده‌های دیداری هستند.
• سپرده‌های غیردیداری (Time Deposits): به سپرده‌های مدت‌دار (کوتاه‌مدت و بلندمدت) گفته می‌شود که برداشت از آن‌ها تنها در سررسید سپرده یا با شرایط خاص قبل از سررسید امکان‌پذیر است.
• عملیات بانکی (Banking Operations): هر گونه فعالیتی که در چارچوب خدمات بانکی صورت می‌پذیرد، شامل واریز، برداشت، نقل و انتقال وجه، دریافت موجودی و غیره.
• منابع بانک (Bank Resources): تمامی دارایی‌ها و وجوهی که بانک از آن‌ها برای اعطای وام، سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، و پرداخت سود به سپرده‌ها استفاده می‌نماید.
• نقدینگی (Liquidity): در اصطلاحات بانکی، به میزان پول نقد موجود در صندوق و حساب‌های بانک اشاره دارد که برای ایفای تعهدات کوتاه مدت خود (مانند برداشت مشتریان) در اختیار دارد.
• وجوه اداره شده (Managed Funds): مبالغی است که از طرف دولت یا نهادهای خاص، برای انجام کارهایی با اهداف مشخص (مانند وام‌های هدفمند) در اختیار بانک‌ها قرار می‌گیرد تا طبق ضوابط خاصی به متقاضیان اعطا شود.
• پول‌شویی (Money Laundering): فرآیندی غیرقانونی که در آن، پول به دست آمده از راه‌های غیرقانونی (مانند قاچاق، فساد) از طریق سیستم مالی به شکلی درمی‌آید که ظاهری قانونی و مشروع پیدا کند.
• لاشه چک (Mutilated/Paid Cheque): چکی که وجه آن پرداخت شده یا صرفاً جهت ضمانت استفاده شده است. پس از اجرای تعهد، اصطلاحاً لاشه چک نامیده می‌شود و از درجه اعتبار ساقط می‌گردد.
• سامانه سحاب (SAHAB System): یک سامانه بانکی که امکان ارسال حواله به سایر بانک‌های عضو شتاب را برای مشتریان یک بانک فراهم می‌آورد.
• سوئیفت (SWIFT – Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication): یک شبکه جهانی ارتباطات بین بانکی است که امکان نقل و انتقال مالی بین بانکی را در سطح بین‌المللی با امنیت بالا فراهم می‌آورد. این سیستم برای ارسال پیام‌ها و دستورات مالی بین بانک‌ها در سراسر جهان استفاده می‌شود.
• دامپینگ (Dumping): در علم اقتصاد و تجارت، به صادرات یک کالا به خارج از کشور با قیمتی کمتر از هزینه تمام شده آن در داخل کشور (یا کمتر از قیمت فروش در بازار داخلی) گفته می‌شود.
• مرحله آزمون (Testing Phase): اصطلاحی در حوزه فناوری اطلاعات بانکی که به مرحله‌ای اطلاق می‌شود که در آن شرکت‌های PSP (ارائه‌دهنده خدمات پرداخت) و سیستم‌های بانکی، پیکربندی‌های خود را برای شروع کار و عملیاتی شدن آماده می‌کنند و مورد آزمایش قرار می‌دهند.
• مرحله عملیات (Operational Phase): مرحله‌ای که در آن شرکت‌های PSP می‌توانند به صورت عملی، تراکنش‌های بین بانکی کاربران خود را از طریق سامانه شاپرک انجام دهند.
• عقد (Contract): در فقه و قانون، به توافق اراده دو یا چند نفر برای ایجاد یک تعهد یا اثر حقوقی (مانند عقد قرارداد وام، عقد مضاربه) گفته می‌شود.
• وثیقه (Pledge/Collateral): یک سند مالی یا دارایی غیرمنقول (مانند ملک) است که در ازای شرطی (مانند ضمانت بازپرداخت وام) نزد دادگاه یا طلبکار (بانک) قرار داده می‌شود.
• پی آر دی (PRD – Product Requirements Document): سندی است که در توسعه محصولات نرم‌افزاری و بانکی، نیازمندی‌ها و ویژگی‌های یک محصول را به تفصیل شرح می‌دهد. (تعریف شما از “نسبتی که توسط آن میزان سوددهی هر شرکت نسبت به یک دلار ارزش خود به دست می‌آورد” دقیق نیست و بیشتر به حاشیه سود یا بازده سرمایه گذاری (ROI) شباهت دارد).
• حاشیه سود (Profit Margin): نسبت سود یک شرکت به درآمد حاصل از فروش آن است که معمولاً به صورت درصدی بیان می‌شود. این نسبت نشان‌دهنده میزان سودآوری هر شرکت برای هر واحد درآمد است و برای مقایسه عملکرد شرکت‌ها از نظر سودآوری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• سرمایه‌گذار (Investor): فرد یا نهادی که سرمایه و دارایی خود را با هدف کسب سود در تجارت، صنعت، بازار سهام، یا سایر روش‌های سرمایه‌گذاری تخصیص می‌دهد.
• ارزش (Value): معادل پولی یا اقتصادی یک کالا، خدمات یا دارایی در یک زمان مشخص.
• متقاضی (Applicant): کسی که برای انجام کاری (مثلاً دریافت وام، افتتاح حساب) به بانک مراجعه کرده و درخواستی دارد.
• شخص حقیقی (Natural Person): هر فرد انسانی که دارای مدارک شناسایی معتبر است و از حقوق و تکالیف قانونی برخوردار است.
• شخص حقوقی (Legal Entity): یک نهاد، سازمان، شرکت یا موسسه که از نظر قانونی دارای هویت مستقل بوده و می‌تواند حقوق و تکالیف را بر عهده بگیرد و اموال و دارایی داشته باشد.
• بانک‌های تخصصی (Specialized Banks): بانک‌هایی که بر تامین مالی یک بخش خاص از اقتصاد (مانند کشاورزی، صنعت، مسکن) تمرکز دارند و منابع و خدمات خود را عمدتاً به آن بخش اختصاص می‌دهند.
• پول (Money): سندی (اسکناس، سکه) یا اعتبار (سپرده بانکی) که به واسطه پشتوانه قانونی و اعتبار دولت، به عنوان وسیله مبادله، واحد شمارش و ذخیره ارزش در یک اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• سپرده‌های بخش غیردولتی (Non-Government Deposits): سپرده‌هایی که توسط افراد حقیقی، شرکت‌های خصوصی و سایر نهادهای غیردولتی در بانک‌ها نگهداری می‌شوند.
• سپرده‌های بخش دولتی (Government Deposits): سپرده‌هایی که مالک اصلی آن‌ها دولت و نهادهای دولتی است و در بانک‌ها نگهداری می‌شوند.
• سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز (Qard-al-Hasan Savings Deposits): سپرده‌هایی که نزد بانک گذاشته می‌شوند و سودی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد، اما در قرعه‌کشی جوایز بانکی شرکت داده می‌شوند و بانک از محل آن‌ها در پروژه‌های عمرانی یا اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه سرمایه‌گذاری می‌کند.
• سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار (Time Investment Deposits): سپرده‌ای که صاحب آن متعهد می‌شود برای مدت زمان معینی (مثلاً یک سال) از آن برداشت نکند و در ازای آن، سود مشخصی (که ممکن است به صورت علی‌الحساب و سپس قطعی باشد) دریافت می‌کند.
• واحد بانکی (Banking Unit/Branch): به هر کدام از ادارات، شعب یا نمایندگی‌های یک بانک اطلاق می‌گردد.

جمع‌بندی و اهمیت درک اصطلاحات بانکی:

همانطور که مشاهده کردید، دنیای اصطلاحات بانکی بسیار گسترده و در عین حال کاربردی است. آشنایی با این مفاهیم و واژگان بانکی و پرداختی، به شما این امکان را می‌دهد که با دید بازتری به خدمات بانکی نگاه کنید، در انتخاب‌های مالی خود آگاهانه‌تر عمل کنید، و با اعتماد به نفس بیشتری در تعاملات خود با بانک‌ها ظاهر شوید. این دانش، شما را در مدیریت هوشمندانه‌تر منابع مالی شخصی و کسب‌وکار یاری خواهد داد.