انواع وام بانکی در ایران کدامند؟

در دنیای امروز، وام بانکی به یکی از ابزارهای حیاتی برای تامین نقدینگی و مدیریت مالی تبدیل شده است. شاید ریشه این واژه از مفهوم “قرض” گرفته شده باشد، اما در معنای نوین، وام راهکاری است که افراد و کسب‌وکارها برای انجام امور مختلف، از خرید کالا تا سرمایه‌گذاری، به آن متوسل می‌شوند. بانک‌ها و موسسات مالی، انواع گوناگونی از تسهیلات را با شرایط متنوع به متقاضیان ارائه می‌دهند.

از آنجا که دریافت وام می‌تواند هم برای وام‌دهنده (بانک) و هم برای وام‌گیرنده سودمند باشد، آشنایی با اصول دریافت وام و نکات کلیدی آن ضروری است. در این مقاله جامع، به مفهوم انواع وام بانکی در ایران می‌پردازیم، ساختار کلی سیستم وام‌دهی بانک‌ها را بررسی می‌کنیم، و در نهایت شرایط عمومی دریافت وام را مرور خواهیم کرد.

وام چیست و چگونه کار می‌کند؟

وام (Loan) در اصل نوعی قرض مالی است که در آن یک فرد یا موسسه (معمولاً بانک) مبلغی پول را به وام‌گیرنده پرداخت می‌کند. این مبلغ در ازای سود ثابت و مشخصی که از قبل تعیین شده، در یک بازه زمانی مشخص و به صورت اقساط ماهیانه بازپرداخت می‌شود. انواع مختلفی از وام‌ها وجود دارند که نحوه محاسبه سود و زمان بازپرداخت آن‌ها متفاوت است.

در سیستم وام‌دهی ایران، بانک‌ها در ازای دریافت تضمینات و وثایق معتبر مانند چک، فیش حقوقی، سند ملک (خانه، زمین یا خودرو) یا سایر موارد، مبلغی را به عنوان قرض به متقاضی پرداخت می‌کنند. وام‌گیرنده متعهد می‌شود که اصل وام و سود آن را در زمان‌های مشخص و به صورت اقساطی بازپرداخت کند. این تضمینات به عنوان ضمانت اجرایی عمل می‌کنند تا در صورت عدم پرداخت اقساط، بانک بتواند از طریق آن‌ها نسبت به وصول مطالبات خود اقدام کند. قوانین مربوط به وام بانکی در ایران کاملاً مشخص و جدی هستند، و بانک‌ها معمولاً تا زمانی که از کفایت و اعتبار ضمانت‌های ارائه شده اطمینان کامل نداشته باشند، از پرداخت تسهیلات خودداری می‌کنند. در مواردی که سند ملک به عنوان ضمانت استفاده شده باشد، طبق قانون، بانک می‌تواند در صورت عدم بازپرداخت، ملک را ضبط و به مزایده بگذارد تا مطالبات خود را وصول کند و مابقی مبلغ به وام‌گیرنده بازگردانده شود.

بودجه وام‌ها چگونه تامین می‌شود؟

تامین بودجه وام‌ها از منابع مالی گوناگونی صورت می‌گیرد. اما در حالت کلی، بخش عمده‌ای از این نقدینگی از محل سپرده‌های مردمی که برنامه مشخصی برای آن‌ها ندارند، تامین می‌شود. بانک‌ها با جمع‌آوری این سپرده‌ها، بخش عمده‌ای از آن‌ها را برای اعطای وام به متقاضیان به کار می‌گیرند.

علاوه بر سپرده‌های مردمی، منابع دیگری نیز برای تامین بودجه وام‌ها وجود دارد که عبارتند از:

• بودجه دولتی (در موارد خاص و برای اهداف مشخص)
• سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت‌های بانک‌ها و موسسات مالی
• سودهای حاصل از بازپرداخت وام‌های قبلی
• سپرده‌گذاری‌های بلندمدت افراد با هدف دریافت سود از بانک
• هر روش دیگری که منجر به کسب درآمد و سودآوری برای بانک‌ها شود.

بانک‌ها علاوه بر فعالیت‌های روتین، در پروژه‌های عمرانی و سایر روش‌های سرمایه‌گذاری در کشور مشارکت می‌کنند و سود حاصل از این سرمایه‌گذاری‌ها را به چرخه فعالیت خود بازمی‌گردانند. در برخی موارد نیز، دولت برای تامین نیازهای مالی واحدهای بزرگ تولیدی و کسب‌وکارها، بودجه‌ای را از صندوق ذخایر ارزی برای اعطای وام به آن‌ها اختصاص می‌دهد که پس از بازپرداخت، مجدداً به این صندوق بازگردانده می‌شود. به طور خلاصه، وام‌ها خود یکی از روش‌های اصلی کسب درآمد برای بانک‌ها هستند که به تامین بودجه سایر تسهیلات نیز کمک می‌کنند.

آشنایی با انواع وام‌های رایج در ایران

در ایران، انواع وام بانکی متنوعی وجود دارد که برخی از آن‌ها مختص بانک‌های خاص هستند و برخی دیگر به صورت عمومی در اکثر بانک‌ها قابل دریافت‌اند. بسته به نوع وام، مدارک و ضمانت‌های متفاوتی نیز برای هر یک لازم است. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین و رایج‌ترین این وام‌ها می‌پردازیم:

1. وام ازدواج

وام ازدواج یکی از پرطرفدارترین و رایج‌ترین تسهیلات در ایران است. دولت با هدف تسهیل ازدواج جوانان و حمایت از آن‌ها در شروع زندگی مشترک، این وام را ارائه می‌دهد. این وام با سود 4% و دوره بازپرداخت طولانی‌تر نسبت به سایر وام‌ها، از جذابیت بالایی برخوردار است. میزان وام ازدواج هر ساله توسط بانک مرکزی و مجلس شورای اسلامی تعیین و به‌روزرسانی می‌شود. مدارک لازم: معمولاً دو ضامن کارمند رسمی با فیش کسر از حقوق برای هر زوج (بر اساس ضوابط بانک).

2. وام مسکن

وام مسکن از جمله تسهیلاتی است که برای خرید، ساخت یا تعمیر خانه پرداخت می‌شود. اگرچه بسیاری از بانک‌ها این وام را ارائه می‌دهند، اما بانک مسکن مرجع اصلی و تخصصی در این زمینه است. طرح‌های متنوعی در بانک مسکن برای دریافت تسهیلات مسکن وجود دارد، از جمله:

• طرح مسکن جوانان
• طرح مسکن زوجین (خانه اولی‌ها)
• طرح وام مسکن با اوراق گواهی حق تقدم (اوراق مسکن)
• وام ساخت مسکن شرایط: مبلغ وام بر اساس قیمت کارشناسی ملک در شهرهای مختلف و سقف تعیین شده توسط بانک متفاوت است. سند ملکی اصلی‌ترین مدرک لازم برای دریافت این نوع وام است و در اکثر موارد، خانه مورد نظر باید سن مشخصی (مثلاً زیر 25 سال) داشته باشد.

3. وام کالا (وام خرید کالا)

وام کالا تسهیلاتی است که بانک‌ها برای خرید برخی کالاهای اساسی و لوازم خانگی (مانند فرش، یخچال، ماشین لباسشویی و …) به مشتریان خود ارائه می‌دهند. نرخ سود این وام در اکثر بانک‌ها حدود 18% است و معمولاً نیاز به ضامن کارمند رسمی با فیش کسر از حقوق دارد. برخی بانک‌ها این وام را تنها برای خرید از فروشگاه‌های طرف قرارداد خود اعطا می‌کنند و ممکن است خرید اجناس تولید داخل نیز از شرایط آن باشد.

4. وام خودرو

وام خودرو برای خرید خودروهای داخلی به متقاضیان پرداخت می‌شود. این وام دارای سقف مشخصی است که سالانه توسط بانک‌ها اعلام می‌گردد. نرخ سود آن نیز عموماً 18% است. اصلی‌ترین مدرک لازم برای دریافت این وام، خرید خودرو و ضمانت با فیش کسر از حقوق کارمندان رسمی دولت است.

5. وام خودروی فرسوده

این وام با هدف کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و تشویق به تعویض خودروهای فرسوده اعطا می‌شود. رانندگان تاکسی از اهداف اصلی این طرح هستند که معمولاً با سود کمتر (مثلاً 4%) از این تسهیلات بهره‌مند می‌شوند. شرایط و مبالغ این وام در بانک‌های مختلف متفاوت است.

6. وام جعاله تعمیر مسکن

وام جعاله تعمیر مسکن برای تعمیر، نگهداری و بازسازی خانه‌های قدیمی به دارندگان ملک اعطا می‌شود. بانک مسکن از مراجع اصلی اعطای این وام است. بسیاری از افراد، این وام را همراه با وام خرید مسکن دریافت می‌کنند تا قدرت خرید و نقدینگی خود را برای تعمیرات احتمالی افزایش دهند. این وام نیز مانند وام مسکن می‌تواند با استفاده از اوراق یا سپرده‌گذاری در بانک مسکن دریافت شود.

7. وام مضاربه

وام مضاربه یکی از وام‌های تخصصی در بانکداری اسلامی است که به منظور تامین نقدینگی برای فعالیت‌های اقتصادی و تجاری اعطا می‌شود. در این نوع قرارداد، بانک (به عنوان تامین‌کننده پول) با تاجر یا فعال اقتصادی (به عنوان عامل) در سود نهایی حاصل از فعالیت اقتصادی شریک می‌شود. مدارک لازم: پروانه کسب، مدارک مربوط به تاسیس و محل کسب‌وکار از اصلی‌ترین مدارک مورد نیاز برای دریافت این وام هستند. بانک موظف است مبلغ لازم را به صورت یکجا یا دوره‌ای تامین کند.

8. وام خرید ماشین‌آلات، تجهیزات یا مواد اولیه

این وام در راستای کمک به رونق اقتصاد و تامین نقدینگی برای کسب‌وکارهای تولیدی و خدماتی در صنایع مختلف (مانند کشاورزی، صنعت) ارائه می‌شود. تقریباً تمامی بانک‌ها این تسهیلات را در لیست خدمات خود دارند. مبلغ وام بسته به قیمت مواد اولیه یا ماشین‌آلات مورد نیاز متغیر است و بانک‌ها ممکن است بخشی یا تمام قیمت تمام شده را پوشش دهند. این نوع وام معمولاً دارای دوره تنفس است که در موارد خاص می‌تواند تا 5 سال نیز به طول انجامد.

انواع وام در بانک‌های منتخب ایران

برای آشنایی بیشتر، در ادامه به برخی از انواع وام‌ های پرکاربرد که توسط بانک‌های مختلف در ایران ارائه می‌شوند، اشاره می‌کنیم:

• بانک ملی: وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام مسکن، وام خودرو، وام کالا، وام خودرو فرسوده، وام مضاربه‌ای، وام ماشین‌آلات و تجهیزات (فروش اقساطی)، وام ازدواج، وام جعاله.
• بانک ملت: وام ازدواج، وام جعاله، وام فروش اقساطی، وام خودرو، وام کالا، وام خودرو فرسوده، وام مضاربه‌ای، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام خرید تجهیزات و مواد اولیه.
• بانک صادرات: وام ازدواج، وام جعاله، وام مضاربه‌ای، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام خرید تجهیزات و مواد اولیه، وام کالا، وام خودرو، وام فروش اقساطی مسکن و تجهیزات.
• بانک سپه: وام ازدواج، وام جعاله، وام مضاربه‌ای، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام فروش اقساطی، وام کالا، وام خودرو.
• بانک تجارت: وام تامین مسکن، وام ازدواج، وام جعاله، وام مضاربه‌ای، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام فروش اقساطی، وام کالا، وام خودرو.
• پست بانک: وام جعاله، وام مضاربه‌ای، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام فروش اقساطی، وام کالا، وام خودرو، وام خرید تجهیزات و مواد اولیه، وام اشتغال.
• بانک مسکن: وام تامین مسکن (صندوق یکم، جوانان، خانه اولی‌ها، اوراق ممتاز، مهر، روستایی، انبوه سازان)، وام جعاله تعمیر مسکن، وام فروش اقساطی مواد اولیه، ماشین‌آلات و تجهیزات.
• بانک صنعت و معدن: وام‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت برای صنایع مختلف، وام‌های ارزی.
• بانک رفاه: وام ازدواج، وام کالا، وام خودرو، وام تحصیلی، وام جعاله تعمیر مسکن، وام جهیزیه، وام درمان، وام قرض‌الحسنه ودیعه مسکن، وام مسکن روستایی، وام فروش اقساطی، وام خرید تجهیزات و مواد اولیه، وام مضاربه، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری).
• بانک توسعه صادرات ایران: وام توسعه طرح‌های سرمایه‌گذاری توجیه‌پذیر، وام صادرات کالاهای غیرنفتی، وام خرید ماشین‌آلات و تجهیزات و مواد اولیه.
• بانک توسعه تعاون: وام اشتغال، وام بانوان، وام فروش اقساطی، وام خرید تجهیزات و مواد اولیه، وام مضاربه، وام کالا، وام جعاله، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری).
• بانک سرمایه: وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام جعاله، وام مضاربه، وام کالا، وام فروش اقساطی.
• بانک پارسیان: وام فروش اقساطی، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام جعاله، وام مضاربه، وام خودرو، وام خرید تجهیزات و مواد اولیه، وام مسکن.
• بانک پاسارگاد: وام فروش اقساطی، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام جعاله، وام مضاربه، وام خرید آنلاین کالا.
• بانک سینا: وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام جعاله تعمیر مسکن، وام ساخت مسکن، وام مضاربه، وام کسب‌وکار.
• بانک ایران زمین: وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام جعاله، وام طرح سلامت، وام مضاربه، وام فروش اقساطی.
• بانک اقتصاد نوین: وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام جعاله، وام مضاربه، وام فروش اقساطی، وام خودرو، وام ازدواج.
• بانک سامان: وام جعاله، وام مضاربه، وام فروش اقساطی، وام خودرو، وام ازدواج، وام قرض‌الحسنه (در ازای سپرده‌گذاری)، وام خرید خودرو، وام خرید مسکن، وام ساخت مسکن، وام خرید تجهیزات و مواد اولیه.

نکته: لیست وام‌ها در هر بانک ممکن است در طول زمان تغییر کند یا وام‌های جدیدی اضافه شوند. برای اطلاع دقیق از آخرین شرایط و انواع وام‌ها، همیشه به وب‌سایت رسمی بانک مربوطه مراجعه کنید یا با شعب آن تماس بگیرید.

شرایط عمومی دریافت وام‌ها

همانطور که ملاحظه کردید، هر نوع وامی دارای شرایط و مدارک خاص خود است. با این حال، می‌توان شرایط عمومی دریافت وام را به سه دسته اصلی تقسیم کرد که تامین آن‌ها برای اکثر تسهیلات ضروری است:

1. مدارک شناسایی، شغل و درآمد فردی: این دسته شامل مدارک هویتی وام‌گیرنده (کارت ملی، شناسنامه)، گواهی اشتغال به کار، فیش حقوقی یا مدارک اثبات درآمد و توانایی بازپرداخت اقساط است.
2. مدارک شناسایی و گواهی‌های لازم ضامن یا سند: بسته به نوع وام، ممکن است به معرفی ضامن (مثلاً کارمند رسمی با فیش کسر از حقوق) یا ارائه سند ملک (مسکونی، تجاری، خودرو) به عنوان وثیقه نیاز باشد. مدارک شناسایی و وضعیت اعتباری ضامن نیز بررسی می‌شود.
3. مدارک لازم برای موضوع اصلی وام: این مدارک به هدف اصلی دریافت وام مربوط می‌شوند. به عنوان مثال، برای وام ازدواج نیاز به گواهی ثبت نام در سامانه وام ازدواج و کد رهگیری است، یا برای وام خرید ماشین‌آلات، فاکتور خرید و مدارک مربوط به کسب‌وکار مورد نیاز است.

تامین این سه نوع مدارک و اثبات واجد شرایط بودن، گام‌های اولیه و ضروری برای شروع فرآیند دریافت وام از هر بانکی است.

تفاوت وام و تسهیلات: یک توضیح کاربردی

در زبان عامه، وام و تسهیلات اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما در اصطلاح بانکی، تفاوت ظریفی بین این دو وجود دارد:

• تسهیلات (Facilities) یک واژه جامع‌تر است که به هرگونه خدماتی گفته می‌شود که بانک برای رفع نیازهای مالی مشتریان خود ارائه می‌دهد. بنابراین، هر وامی نوعی تسهیلات است، اما هر تسهیلاتی وام نیست.
• وام (Loan) به معنای قرض دادن مبلغی پول نقد است که در ازای آن، وام‌گیرنده متعهد به بازپرداخت اصل پول به همراه سودی ثابت و از پیش تعیین شده می‌شود. در اینجا بانک در سود نهایی فعالیت اقتصادی وام‌گیرنده شریک نیست و تنها سود قراردادی خود را دریافت می‌کند.
• برخی دیگر از تسهیلات بانکی، مانند مضاربه یا مشارکت مدنی، شامل مشارکت مستقیم بانک در سود یا زیان فعالیت اقتصادی مشتری می‌شوند. در این موارد، سود بانک از یک نرخ ثابت فراتر رفته و به عملکرد پروژه یا کسب‌وکار وابسته است.

درک این تفاوت به شما کمک می‌کند تا با دید بازتری به گزینه‌های مالی ارائه شده توسط بانک‌ها نگاه کنید.

آیا شما نیز تجربه‌ای در زمینه دریافت انواع وام‌ها دارید؟ کدام نوع وام برای شما کاربردی‌تر بوده است؟ سوالات و نظرات خود را با ما در میان بگذارید.